Arteterapia

Funkcje arteterapii:

• rekreacyjna – przejawia się ona w tworzeniu warunków ułatwiających wypoczynek, oderwanie się od trudności życia codziennego, a tym samym nabywanie nowych chęci do podejmowania ważnych osobistych decyzji życia codziennego;
• edukacyjna – dotyczy dostarczania dodatkowych wiadomości, pełnej wiedzy i zwiększenia mądrości życiowej, dzięki czemu jednostka zaczyna pełniej orientować się w rzeczywistości, zaczyna stawiać sobie ambitniejsze, nowe cele i podejmować trudniejsze zadania oraz skuteczniej rozwiązywać swoje problemy;
• korekcyjna – odnosi się ona do przekształcania mniej wartościowych mechanizmów w bardziej przydatne (można jedzony brzydko posiłek skorygować na estetyczny posiłek);
• ekspresyjna – umożliwia ona ujawnianie tłumionych emocji, a tym samym rozładowanie nagromadzonych niekorzystnych emocji i napięć;
• pragmatyczna – służy zaspokojeniu podstawowych potrzeb człowieka bezpieczeństwa, akceptacji, samorealizacji, miłości;
• kompensacyjna – zaspokojenie niezrealizowanych potrzeb, zastępowanie braku pewnych funkcji innymi funkcjami;
• regulacyjna – umożliwia zaspokojenie potrzeb samorealizacji i kompensacji.

FORMY ARTETERAPII
Arteterapia obejmuje następujące obszary działania:
– muzykoterapia;
– choreoterapia;
– terapia przez sztuki plastyczne tj. plastykoterapia, która obejmuje między innymi: rysunek, malarstwo, grafikę, modelowanie.;
– biblioterapia;
– teatroterapia;
– filmoterapia;
– drama;
– psychodrama.
Założenia teoretyczne arteterapii opierają się na odmiennych właściwościach tych dziedzin, co wynika z faktu, że oddziaływanie wielu form sztuki jest różnorodne w odniesieniu do poszczególnych osób.

Muzykoterapia
Obejmuje oddziaływanie za pomocą muzyki i jej elementów – dźwięku oraz rytmu – na sferę emocjonalną oraz ekspresję komunikatów niewerbalnych. Muzyka jest nośnikiem treści o różnych charakterze, może działać uspokajająco, ale też aktywizująco i pobudzająco.

Przy odbiorze muzyki oprócz receptorów słuchowych włączane są impulsy motoryczne, wyobraźnia, wzrok, węch, dotyk i smak. Dlatego też zaliczana jest do silnie ekspresyjnie działających na człowieka środków niewerbalnych. Wartość terapeutyczną ma percepcja muzyki (odbiór) jak też muzykoterapia czynna, czyli tworzenie muzyki.

Najbardziej podstawową formą muzykowania jest akompaniowanie do śpiewu. Wykorzystuje się do tego naturalne instrumenty, np. klaskanie, tupanie, zachęca się również do posługiwania się prostymi instrumentami, np., grzechotki, bębenki, dzwoneczki.

Instrumenty kształtują wrażliwość na barwę, rozwijają poczucie rytmu oraz twórczość oraz wyobraźnię muzyczną. Uczą koncentracji uwagi, dyscypliny.

Choreoterapia
Choreoterapia jest to forma muzykoterapii, zwana również tańcem leczniczym. Ruch jako forma sztuki służy rozmaitym celom – ma pomóc w rozwoju ciała, jego uzdrowieniu, doskonali ruchy poprawiając ich wyrazistość i elastyczność. Taniec wspomaga kompleksową rehabilitację poprzez poprawę harmonii, elegancji, estetyki ruchu. Ruch jest naturalną potrzebą człowieka, wpływa na rozwój fizyczny i psychiczny.

W tej metodzie stosuje się taniec, ćwiczenia ruchowo-muzyczne o różnym stopniu trudności, dostosowane do rodzaju dysfunkcji fizycznych uczestników. Ćwiczy się koordynację ruchową, poczucie rytmu i harmonii.

Teatroterapia
Teatroterapia to spontaniczne przedstawienie teatralne stworzone w celach terapeutycznych przy udziale dzieci i dorosłych z zaburzeniami zachowania. Teatroterapia może być prowadzona zarówno w formie aktywnej, gdzie podopieczni sami przygotowują przedstawienie, jak też w formie audytoryjnej, gdzie podopieczni oglądają, a następnie omawiają spektakle teatralne. Do głównych rodzajów teatroterapii należy: psychodrama, drama i pantomima.

Biblioterapia – terapia z wykorzystaniem literatury, książek, publikacji literackich.
Taka forma pobudza wyobraźnię, pozwala utożsamić się z bohaterami literackimi i na tej bazie opracować własne problemy. Biblioterapia określana jest jako forma terapii, pomocy, psychicznego wsparcia przy wykorzystaniu książki i innych materiałów alternatywnych. Istotnym elementem jest indywidualny kontakt pomiędzy biblioterapeuta a jedna osoba lub grupą osób. Te działania opierają się na wykorzystaniu terapeutycznych wartości literatury.

Odpowiednio dobrana literatura dostarcza bodźców do emocjonalnego rozwoju, wzbogaca wyobraźnię, rozszerza zakres spostrzeżeń, powoduje zastępcze wrażenia ważne dla osób chorych i zdrowych. Metody pracy z książka stosuje się wśród chorych i niepełnosprawnych, wśród osób uzależnionych, w procesie dydaktyczno-wychowawczym i terapii pedagogicznej.

Plastykoterapia
Osobnym rodzajem arteterapii lub też terapią w wąskim rozumieniu tego terminu jest terapia przez sztuki plastyczne, która może być szeroko wykorzystywana w pracy z osobami z zaburzeniami emocjonalnymi.

Ekspresja plastyczna jest to najbardziej powszechna forma terapii, w której stosuje się szereg technik, takich jak:
– malowanie pędzlem, dłońmi, stopami;
– rysowanie;
– lepienie z gliny;
– rzeźbienie;
– wycinanki.

Terapia w takiej formie ma pomóc w likwidacji napięcia, odreagowaniu negatywnych emocji, integracji różnorodnych doznań oraz przykrych doświadczeń. Powstające dzieło ma charakter twórczy i jest ekspresją własnych uczuć, wartości, postaw, jest portretem osobowości autora. Pozwala dotrzeć bardzo głęboko w świat myśli, pragnień, marzeń, radości, smutków, dotknąć tego, co w innych warunkach nigdy nie miałoby szansy zostać poznanym.

Terapia ta ma duży wpływ na rozumienie własnych emocji, stanów, zachowań. Dla niektórych osób jest to jedyna pośrednia forma uzewnętrznienia własnego świata przeżyć za pomocą symboli. Osoba, aby uczestniczyć w zajęciach, nie musi być artystą, ważny jest sam proces tworzenia, dlatego co wszystko tworzy, robi jest dobre i ma sens. Ona jest ekspertem swojego dzieła i wie o nim wszystko.

W działaniach terapeutycznych można korzystać z najróżniejszych technik plastycznych. W zależności od potrzeb i problemów zainteresowanego terapeuty może pełnić role wielofunkcyjną:
– może być ukierunkowana na rozwiązanie problemu;
– wpływa na uwolnienie złych emocji i odreagowuje je;
– rozwija działanie twórcze;
– uzewnętrznia świat problemów i przeżyć;
– kreuje pozytywne myślenie;
– może być traktowana jako terapia zajęciowa nastawiona na pracę z dysfunkcją;
– rozwija manualność – motorykę małą.

Cel terapeutyczny zakłada stworzenie takich sytuacji, aby osoba w drodze kontaktu z plastyką, mogła rozwijać się w formie ekspresyjnej, percepcyjnej, harmonizować rozwój i funkcjonowanie swojej osobowości, przezwyciężając osobiste, specyficzne trudności (auto-ekspresja).

Autoekspresja poprzez twórczość plastyczną jest jednocześnie samorealizacją i zaspokajaniem potrzeb estetycznych, a także terapią i kompensacją pozwalająca przekazać swoje problemy i przekonania, wizje świata marzeń oraz oczekiwań. Realizacja tych potrzeb wpływa na dobre samopoczucie, wyładowanie emocji, osłabienie wewnętrznych konfliktów, wyzbywanie się zachowań egocentrycznych i egoistycznych.

Aby rozpocząć zajęcia terapii przez sztukę, należy wnikliwie przyjrzeć się podopiecznym i poznać ich zachowania. Jeśli mają problem z rozróżnieniem swoich stanów emocjonalnych, jeśli z trudem pokazują swoje emocje i nie potrafią opowiedzieć im innym, nie odróżniają i nie nazywają emocji innych, a ich reakcje są nieadekwatne do zaistniałych sytuacji, wówczas można zaproponować zajęcia terapii przez sztukę. W czasie zaplanowanych spotkań podopieczny powinien mieć możliwość:
– wyrażania swoich potrzeb, zaistniałych konfliktów;
– opowiadania o tym, co go spotkało w domu, szkole;
– nawiązywania niewerbalnego kontaktu z terapeutą, rówieśnikami, rodzicami;
– uczestnictwa w aktywności grupy i współpracowania z nią;
– samodzielnego podejmowania decyzji i eksperymentowania;
– odreagowania i relaksu.